ریخته گری چیست ( CASTING ) :
ریخته گری عبارت است از شکل دادن فلزات و آلیاژها از طریق ذوب و ریختن مذاب در محفظهای به نام قالب و آنگاه سردکردن و انجماد آن مطابق شکل محفظهی قالب میباشد. این روش، قدیمیترین فرآیند شناخته شده برای بدست آوردن شکل مطلوب فلزات است. اولین کورههای ریخته گری از خاک رس ساخته شده است که لایههایی از مس و چوب به تناوب در آن چیده میشد و برای هوادادن از وسیلهای جهت دمیدن هوا استفاده میکردند. بسیاری از قالبهای اولیه نیز از خاک رس، خاک نسوز، ماسه و سنگ تهیه میشوند. ریخته گری قدمت بالایی دارد و از قرنها پیش برای ساخت قطعات مورد استفادهی بشر قرار گرفته است. براساس نتایج باستان شناسی، ایرانیان و مردم چین، اولین تمدنهایی بودند که از ریختهگری استفاده مینمودند.
ریخته گری تلفیقی از هنر و علم است. با تمام پیشرفتهای علوم مهندسی، هنوز کیفیت قطعهی ریختهگری شده، به تجربه و تسلط ریختهگر بستگی دارد. قسمت اعظمی از قطعات و ماشینآلاتی که پیرامون ما هستند از روش ریخته گری درست شدهاند. از مزیتهای ریختهگری مواد میتوان به استحکام بیشتر، توانایی در ساخت قطعات پیچیده، یکپارچگی قطعه و سرعت در ساخت اشاره نمود.
فرآیند تولید قطعهی ریخته گری :
برای تولید قطعهای از طریق عملیات ریخته گری، کافیست مدل کلی قطعه ساخته شود سپس از طریق مدل و پس از تعیین فلز مناسب، قالب ایجاد میگردد. قالب باید به خوبی با قطعهی موردنظر همپوشانی داشته باشد. پس از ساخته شدن قالب، مادهی مذاب به داخل آن ریخته میشود. سوراخ دیگری جهت خارج شدن گازها و هوای داخل قالب تعبیه شده است. قالب باید به طور کامل از مادهی مذاب پرشده باشد و گازی داخل آن نباشد. وجود خلل و فرج داخل قطعه موجب تضعیف آن از همان قسمت خواهد شد. دقیقا به همین دلیل است که ریختهگری را هنر ریختهگر هم مینامند. ریختهگری با کیفیت برای عمر و کارکرد قطعه بسیار حائز اهمیت است.
انواع قالبهای ریخته گری از نظر عمر قالب :
دو نوع قالب در این روش داریم که اولی ریختهگری در قالبهای یکبار مصرف (Expendable Molds) و دومی در قالبهای بیش از یکبار یا دائمی (Permanent Molds) میباشد.
- ریخته گری در قالبهای یکبار مصرف ( Expendable )
این نوع قالبها برای فرآیندهای خاص به کار میروند و پس از یکبار ریختن مواد مذاب و انجماد و خارج کردن قطعه از داخل قالب، قالب کارایی خود را از دست میدهد که مهمترین نوع آنها قالبهای ماسهای میباشد؛ به این قالبهای ماسهای، Sand Casting نیز به زبان لاتین میگویند. این قالبها که مواد سازندهی آنها عموما به صورت مخلوطی از ذرات یک مادهی دیرگداز، چسب مانند سیلیکات سدیم (آب شیشه) و مواد دیگر هستند به روشهای زیر میتوانند ساخته شوند:
- توسط کوبیدن و متراکم کردن مخلوطی به صورت تر در اطراف مدل
- با اعمال جریان آزاد مخلوطی به صورت خشک در اطراف مدل (قالبگیری پوستهای)
به طور کلی روش ساخت قالب و تجهیزاتی که برای این کار مورد نیاز است با توجه به ماهیت و طبیعت مواد قالبگیری تعیین میشود.
- ریخته گری در قالبهای دائمی ( Permanent )
این نوع قالبها که به آن، قالبهای فلزی نیز گویند خاصیت انبساطی ندارند که این امر باعث کاهش امکان ایجاد عیوب قطعه خواهد شد؛ همچنین به دلیل بالا بودن ضریب انتقال حرارت ذاتی فلزات، قطعه دارای ساختار مولکولی ریزتر و درنتیجه خواص مکانیکی بهتر و طول عمر بیشتری خواهد داشت.
در روش ریخته گری با فشار کم ( Low Pressure Die Casting ) و در ریخته گری با فشار بالا ( High Pressure Die Casting ) قالبهای دائمی بسیار کاربرد دارند. در نوع اول، خواص مکانیکی و در نوع دوم تعداد قطعه خروجی مورد توجه میباشد.
Low Pressure Die Casting
High Pressure Die Casting
اما این قالبها دارای محدودیتهای نیز هستند که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:
- همهی آلیاژها برای ریخته گری به این روش مناسب نیستند.
- این روش برای تولید قطعات با تعداد بالا بهصرفه میباشد.
- تولید برخی از قطعات به واسطهی محل قرار گرفتن خط جدایش و دشواری خارج ساختن قطعه از قالب با استفاده از این روش امکانپذیر نیست.
- برای قطعات کوچک این روش کاربردیتر است.
ماهیچه در ریخته گری :
بسیاری از قطعات که به روش ریخته گری ساخته میشوند دارای سوراخهای داخلی (فضاهای خالی) هستند یا برخی حفرههای موجود در ساختار آنها از هیچ کجای قالب قابل دسترسی نیستند درنتیجه این سطوح درونی به وسیلهی ماهیچهها ایجاد میگردند. ماهیچهها ازطریق آمیختن ماسه با یک سری چسبهای خاص تهیه میشوند. این چسب باعث میشود که وقتی ماهیچه را در دست میگیریم شکل و حالت خود را حفظ کند. قالب از طریق قرار دادن ماهیچه در داخل حفره درجهی پایینی ( Drag ) و قرار دادن درجه بالایی ( Cope ) روی آن و قفل کردن دو درجه به هم، ساخته میشود. بعد از انجام عملیات ریخته گری، ماسهها کنار زده میشوند و ماهیچه بیرون کشیده شده و معمولا شکسته میشود.
فرآیندهای ریخته گری با قالب مصرف شدنی :
- نوع ماسهای
- نوع پوستهای shell casting
- نوع تحت خلا
- نوع قالب بسته
- نوع قالب گچی و سرامیکی
برای آشنایی بیشتر به مقالهی ” فرآیندهای ریختهگری با قالب مصرف شدنی ” مراجعه نمایید.
برای آشنایی با دایکاست مقالهی ” ریختهگری تحت فشار یا دایکاست (Die casting) ” را مطالعه نمایید.
همچنین برای آشنایی با عیوب ریخته گری در قطعات آلومینیومی تحت فشار به این مقاله در سایت نبات مراجعه نمایید.
مثالهای پرکاربرد :
دستگیرههای درب، قفلها، پوشش یا بدنه موتورها، پمپها، چرخ بسیاری از اتوموبیلها و بسیاری از قطعات پرکاربرد در صنعت از روش ریخته گری ساخته میشوند. از روش ریخته گری به طور گستردهای در صنایع اسباب بازی در تولید قطعات ماشینها، هواپیماها و اجسام گوناگون استفاده میگردد .
خلاصهای از انواع روشهای ریختهگری و مطالب بیان شده :
فرآیند |
مزایا |
معایب | نمونه ها |
ماسه | هزینه پایین، گستره وسیعی از فلزات ،اندازه ها و شکل ها | تلرانس زیاد، کیفیت سطح نامطلوب | سر سیلندر ها ، بدنه موتور ها |
قالب پوسته ای | دقت بالا، نرخ تولید بیشتر و کیفیت سطح بهتر | محدودیت در اندازه قطعات | میله های اتصال ، جعبه دنده ها |
الگوی مصرف شدنی Expendable |
گستره وسیعی از فلزات ،اندازه ها و شکل ها | الگو ها استحکام پایینی دارند | سر سیلندر ها، اجزای ترمز |
قالب گچی | اشکال پیچیده ، کیفیت سطح عالی | فقط برای فلزات غیر آهنی ،نرخ تولید پایین | نمونه های اولیه قطعات مکانیکی |
قالب سرامیکی | اشکال پیچیده ، دقت بالا وکیفیت سطح خوب | فقط اندازه های کوچک | پروانه ها، تجهیزات قالب هاب تزریق |
investment | اشکال پیچیده و کیفیت سطح عالی | قطعات کوچک و گران قیمت | جواهرات |
قالب دائمی | کیفیت سطح خوب، نرخ تولید بیشتر وتخلخل کم | اشکال ساده، گرانی قالب | چرخ دنده های و جعبه دنده ها |
تحت فشار | دقت ابعادی عای ، نرخ تولید بالا | گرانی قالب ،قطعات کوچک، فلزات غیر آهنی | چرخ های اتوموبیل، بدنه دوربین و چرخ دنده های دقیق |
گریز از مرکز | احجام سیلندری شکل بزرگ، کیفیت خوب | محدودیت در شکل ، هزینه بالا | لوله ها ، بویلر ها و چرخ طیار ها |
شاید مطالب زیر نیز برای شما جالب باشد :
-
هیدروموتور یا موتور هیدرولیک
-
تزریق پلاستیک (Injection Moulding)
-
فرآیندهای ریخته گری با قالب مصرف شدنی
-
دایکاست | ریختهگری تحت فشار
-
عیوب ریخته گری | بررسی عیوب ریختهگری در قطعات آلومینیومی ریختگی
مراجع:
- http://www.themetalcasting.com
- https://www.wikipedia.org
- http://www.custompartnet.com
- http://www.quia.com
- http://www.iranstainless.com
- http://www.mokhs.com
- http://www.iranmold.com
- http://www.tabnak-meb.rzb.ir
- http://www.meittc.rozblog.com
- داود دستپاک. «فصل اول». در فرهنگ لغات و اصطلاحات ریخته گری. چاپ اول. تهران، ۱۳۸۵٫ صفحه ۳۳٫ ISBN 964-06-8579-8
سلام
خسته نباشید ممنون به خاطر این مطالب زیبا
ممنون از محتوای بسیار خوبتون
سلام روز خوش
از اینکه مقالات سایت مورد توجه شما واقه شده است بسیار خوشحالیم
باتشگر
گروه نبات