حالت پلاسما چیست ( What is Plasma State ) :
پلاسما یکی از چهار حالت اصلی مواد است. در کل سه حالت (سه فاز) جامد، مایع، گاز داریم. پلاسما حالت چهارم ماده و چیزی شبیه گاز شبه خنثی است؛ که از ذرات باردار و خنثی تشکیل شده است. این ذرات از خود رفتار جمعی نشان میدهند.
واژه پلاسما ( Plasma ) :
به گاز یونیزه شدهای گفته میشود که همه یا بخش قابل توجهی از اتمهای آن یک یا چند الکترون از دست داده و به یون های مثبت تبدیل شده باشند. همچنین به گاز به شدت یونیزه شده ای که تعداد الکترون های آزاد آن تقریباً برابر با تعداد یون های مثبت آن باشد، پلاسما گفته میشود.
تاریخچه ( History Of Plasma State ) :
در سال ۱۸۷۹ میلادی یک فیزیک دان انگلیسی به نام آقای ویلیام کروکس ( Sir William Crookes )، هنگام بررسی ویژگی های ماده در تخلیه الکتریکی، به این حال ماده برخورد نمود. وی این نوع خاص گاز را به عنوان حالت چهارم ماده نامگذاری کرد.
توصیف ( Plasma Description ) :
حالت چهارم ماده شناخته میشود. در حالت جامد حرکت مولکولهای ماده بسیار بسیار کند و برخوردشان کاملا محدود است. در حالت مایع مولکول ها حرکت بیشتری نسبت به جامد دارند. وقتی به ماده مایع حرارت داده شود حرکت مولکول ها به نسبت گرمای گرفته شده افزایش مییابد و پس از افزایش این برخوردها و افزایش انرژی ماده جامد به گاز تبدیل میگردد (به صورت کلی). حال اگر این حرکت مولکول ها و نسبت برخود بر زمان آن ها به هر دلیل افزایش یابد و انرژی مورد نیاز تامین گردد؛ ماده از حالت گاز به فاز چهارم یعنی پلاسما تبدیل خواهد شد. حالت چهارم، فاز پس از حالت گاز است که در آن مولکول ها به سرعت و شدت با هم برخورد مینمایند.
توضیح بیشتر :
برای تبدیل ماده از گاز به حالت پلاسما باید برخورد بین مولکول ها به حدی زیاد گردد که اتم ها شکسته شوند و الکترون های لایه های بیرونی خود را از دست دهند. پس از کاهش تعداد الکترون ها اصطلاحا ماده یونیزه گشته است. حال ماده از گاز به پلاسما تبدیل شده است.
تعریف کلی از :
پلاسما محیط یونیزه دارد. این ماده ترکیبی از یون های مثبت و الکترون با چگالی مشخص است. میتوان گفت چگالی الکترون ها و یون های مثبت در این محیط برابر است.
برای نمونه برخی مواد که در حالت پلاسما هستند :
- مواد موجود در فضای سحابی
- بخشی از دم ستاره دنبالهدار
- شفق های قطبی شمالی
- بخش خارجی جو زمین
- ستارگان
- اتمسفر
- شعله
روش کار برش پلاسما ( طرز کار برش پلاسما ) :
دستگاه برش، ماشینی است که برای برش فلزات با کمک قوس الکتریکی به کار میرود. دستگاه یک قطب مثبت (کاتد) و یک قطب منفی (الکترود) دارد.
دستگاه ولتاژ بسیار بالایی را بین این دو قطب ایجاد میکند. همیشه الکترون ها از نقطه با پتانسیل بالاتر به نقطه با پتانسیل پایینتر شارش میکنند.
اختلاف پتانسیل بالا هوای ما بین دو قطب را یونیزه میکند و اینگونه هوا تبدیل به رسانا میگردد. در اینجا اسم پلاسما به همین حالت یونیزه شدن هوا اطلاق میگردد.
یونیزه شدن هوا باعث ایجاد قوس الکتریکی شدید بین کاتد و اند میگردد که میتوان آن را به یک رعد و برق کوچک تشبیه نمود.
رسیدن این قوس به سطح فلز باعث ذوب سریع سطح آن میگردد. در این لحظه گازی از وسط تورچ (نوک ابزار) با فشار خارج میگردد که مواد مذاب را داخل قطعه کار پیش میبرد و باعث برش فلز میگردد.
از گازهایی مانند اکسیژن، آرگون و نیتروژن جهت این امر میتوان استفاده نمود. از پلاسما برای برش فلزات گوناگون مانند: فولاد نرم، فولاد آلیاژی، الومینیوم، مس و سایر فلزات و آلیاژ های فلزی استفاده نمود.
روش کار شروع جرقه پلاسما :
در این نوع برش، HF به کمک یک جرقه فرکانس بالا – ولتاژ بالا هوا در سر مشعل یونیزه شده و قوس الکتریکی آغاز میگردد. این روش باعث ایجاد تشعشعات فرکانسهای رادیویی شدیدی میشود که میتواند به سیستمهای الکترونیکی مانند کنترلر دستگاه آسیب جدی بزند. همچنین ولتاژ بالا میتواند باعث برق گرفتگی شود.
در این روش هنگام استارت، لزومی به تماس قطعه کار با مشعل( Torch ) نیست و این روش برای کاربردهای کنترل عددی ( CNC ) مناسب میباشد. در ماشینهای پیشرفته تر جهت تنظیم ارتفاع مشعل از سطح قطعه کار لازم است قبل از استارت، نوک تورچ به قطعه کار خورده سپس یک فاصله ( Gap ) مناسب (مطابق تنظیم اپراتور) ایجاد گردد. این نوع دستگاه های برش حساس به تماس نوک مشعل به قطعه کار بوده و به محض تماس از سطح فاصله میگیرد.
ابتدا یک مدار ولتاژ بالا- جریان پایین با فرکانس زیاد استفاده شده تا در یک لحظه آنی یک جرقه با شدت بالا داخل بدنه تورچ ایجاد شده و مقدارکمی( Small pocket ) گاز پلاسما ایجاد گردد. از این قوس بعنوان قوس هادی نام برده میشود. قوس هادی یک مسیر برگشتی به سر مشعل ایجاد میکند وخودش را تا نزدیکی قطعه کار یعنی جایی که قوس اصلی پلاسما زده میشود نگه میدارد.
توجه :
- در عمل برش پلاسما امکان اکسید شدن نازل و پایین آمدن بازده دستگاه وجود دارد.
- کنترل کننده جرقه از دو سیستم نزدیک بهم برای تولید پلاسما بهره میگیرد.
- امکان اشتعال از طریق جرقه ها و آتش گرفتن مواد اشتعال پذیر وجود دارد.
- سر مشعل مجهز به یک سپر یا کلاهک ضد ضربه میباشد.
- دمای ایجاد شده در برش در حدود °c25000 میباشد.
- در برش امکان برق گرفتگی وجود دارد.
- پلاسما قادر به هدایت الکتریسیته است.
- قوسهای پلاسما بسیار داغ هستند.
– * در یادداشت بالا، منظور از ” برش ” همان ” برش پلاسما “ است که برای جلوگیری از تکرار، به جای آن از ” برش ” استفاده شده است. * –
مراجع:
- www.en.wikipedia.org
- www.Pluto.space.swri.edu
- www.education.jlab.org
- www.saratex.com
- www.esabna.com
- www.lincolnelectric.com
- www.torchmate.com