تعریف واژه پروبیوتیک:
کلمه پروبیوتیک از یک بخش لاتین “پرو” و یک بخش یونانی “بایوس” تشکیل شده است. معنای واژه پروبیوتیک “برای زندگی” است. سازمان بهداشت جهانی [۱] در سال ۲۰۰۱ پروبیوتیک را اینگونه تعریف کرد: پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که مصرف میزان کافی از آنها اثرات سلامتی‌بخشی را در میزبان ایجاد می‌کند. در واقع پروبیوتیک‌ها میکروب‌هایی را شامل می‌شوند که به فرآیند گوارش در روده انسان کمک کرده و همچنین ترکیبات مفیدی چون ویتامین (به خصوص K و B) یا آنتی‌اکسیدان را تولید می‌کنند. محصولات حاوی این نوع باکتری‌ها شامل لبنیات و میوه‌ها هستند. برخی از باکتری‌های پروبیوتیکی که در محصولاتی مانند ماست (فرآورده پروبیوتیک بالقوه) وجود دارند، باعث افزایش جذب کلیسم، آهن، مس، روی و … در روده می‌شوند. باکتری‌های پروبیوتیک باید این قابلیت را داشته باشند که حین تولید و نگه‌داری محصول و انتقال از معده به روده به رشد و بقای خود ادامه دهند و در واقع سالم بمانند زیرا عملکرد و تاثیرگذاری آنها به زنده ماندن آنها در دستگاه گوارش بستگی دارد.
میزان میکروارگانیسم‌های موجود در روده ۱۰ برابر کل سلول‌های بدن انسان است که بخش عمده آن را باکتری‌ها تشکیل می‌دهند. این باکتری‌ها می‌توانند مفید، مضر و یا خنثی باشند. لازم به ذکر است که در افراد سالم میزان باکتری‌های مفید نسبت به باکتری‌های دیگر بیشتر است. با مصرف پروبیوتیک‌ها، رشد باکتری‌های مفید بهبود می‌یابد.
تاثیر پروبیوتیک‌ها:
اثرات سلامت بخش پروبیوتیک‌ها بدین صورت است که تعادل میکروب‌های موجود در فلور [۲] روده انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث افزایش میزان میکروب‌های مفید و کاهش اثر میکروب‌های مضر می‌گردند. میکروب‌های مفید موجود در بدن انسان ترکیبات ضروری و موردنیاز بدن همچون اسیدهای آلی را تولید می‌کنند (این اسیدهای آلی ممانعت‌کنند رشد میکروب‌های بیماری‌زا و همچنین منبع انرژی سلول‌های روده هستند) در صورتی که میکروب‌های مضر ترکیبات سمی و سرطان‌زا را تولید می‌کنند بنابراین باید میکروب‌های مفید در روده انسان غالب شوند.
مخترع پروبیوتیک:
هزاران سال است که برای بهبود سلامت انسان و حیوان از میکروب‌های زنده در مواد غذایی استفاده می‌شود. الی مچنیکوف [۳] برای اولین بار در سال ۱۹۰۷ بیان کرد که با توجه به وابسته بودن میکروب‌های موجود در روده به مواد غذایی دریافتی، می‌توان جمعیت و نوع میکروب‌های موجود در بدن انسان را تغییر داد و در واقع پیشنهاد داد که می‌توان محیط روده را با میکروب‌های سودمند غنی کرد.
محصولاتی مانند ماست و پنیر حاوی میکروب‌های مفیدی هستند که سالیان سال است مردم به وفور از آنها استفاده می‌کنند. اما باید این نکته را در نظر گرفت که خود ماست یک پروبیوتیک طبیعی نیست.
مواد غذایی حاوی میکروب‌های پروبیوتیک فرآورده پروبیوتیک نام دارد. این نوع غذاها نه تنها برای انسان بلکه برای طیور صنعتی هم به میزان زیادی به کار گرفته می‌شوند. بهترین حامل این نوع میکروب‌ها محصولات لبنی هستند.
پروبیوتیک‌ها به دو صورت مکمل‌های غذایی (پودر، قرص و …) و مواد غذایی غنی شده ( ماست حاوی میکروب‌های پروبیوتیک) وجود دارند. میزان پروبیوتیک مصرفی عامل مهم در اثرگذاری آن بر تراکم جمعیت میکروبی قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش است. برخی از مواد مانند موز، عسل، مارچوبه، سیر و پیاز به عنوان پروبیوتیک طبیعی شناخته شده‌اند با این حال باید میزان زیادی از آنها مصرف شود تا اثر پروبیوتیکی خود را نشان دهند.
هم اکنون محصولات پروبیوتیک مختلفی از جمله ماست، دوغ و نوشیدنی‌ها در کشور ایران عرضه می‌شوند.
مزایای پروبیوتیک‌ها:
- جلوگیری از بروز عفونت‌ها و رشد میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا
- تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن
- افزایش جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی مواد غذایی
- جلوگیری از برخی سرطان‌ها
- بهبود کارکرد دستگاه گوارش
- کاهش کلسترول خون
- کاهش آلرژی و حساسیت‌ها
- کاهش نفخ
- بهبود عملکرد پوست
- افزایش هضم بهتر غذاها
- کاهش فشار خون
[۱]: World Health Organization : WHO
[۲]: Flora
[۳]: Elie Metchnikoff
مراجع:
- www.agrofoodnews.com
- www.en.wikipedia.org/wiki/Probiotic
- www.microbi.ir
- www.pezeshk.us
- www.fa.wikipedia.org/wiki/پروبیوتیک
- www.pegahesfahan.pegah.ir
